چابهار شهری به دیرینگی تاریخ است که زیبا و استوار بر ساحل دریای مکران*در جنوب خاوری ایران‌، در استان  سیستان و بلوچستان آرمیده است. بندری که جایگاه بلوچ‌های مهربان، مرزبانان تاریخی ایران‌زمین، است. آنگونه کهفردوسی بزرگ در وصف رزم‌آوری‌شان در سپاه کیخسرو، پادشاه استوره‌ایایران‌زمین، چنین یاد می‌کند: 

سپاهی ز گردان کوچ و بلوچ

سگالیده جنگ، مانند قوچ

برهنه یک انگشت ایشان ندید

در جهان پشت ایشان کس ندید

سپهدارشان بود رزم‌آزمای

کز او بود گاه و نکویی بجای

بسی آفرین کرد بر شهریار

بر آن شادمان گردش روزگار

نگه کرد کیخسرو از پشت پیل

رده آن سپه را زده بر دو میل

جز این نامداران لشکر دگر

برآورده هر یک به خورشید سر

پسند آمدش سخت کرد آفرین

بر آن بخت بیدار و فرخ زمین

بلوچستان از زمان کوروش کبیر، جزو شاهنشاهی ایران بوده است. بخشجنوبی بلوچستان کنونی در سنگ‌نبشته داریوش بزرگ در بیستونو پارسه (تخت جمشید) به نام «ماکا» یا «مَکَه» به عنوان یکی از استان‌های

شاهنشاهی ایران آمده است. هرودوت، تاریخ‌نگار یونانی، نیز آن را «مَکیا» یا «میکیان» خوانده است.

زبان بلوچی

زبانی که مردم بلوچستان و از جمله چابهار به آن سخن می‌گویند، زبان بلوچیاست که یکی از شاخه‌های زبان‌های هندوایرانی و هم‌ریشه با زبان پارسی است.این زبان واژگان بی‌شماری از زبان پارسی میانه (زبان پهلوی) را در خود جای دادهاست؛ به گونه‌ای که «امیرتوکل کامبوزیا» در کتاب «بلوچستان و علل خرابی آن»می‌نویسد: «اگر شما فرهنگ زبان پهلوی را در مقابل یک فرد بلوچ بگشایید و لغاتی

از هر صفحه آن پیدا کرده و به او بگویید، او خواهد گفت آقا، زبان پهلوی یعنی زبان بلوچی.»

 

سرزمین همیشه بهار

چابهار، هر چهار فصلش بهار است و بدین روی «چهار بهار» یا چابهارمی‌خوانندش؛ یعنی سرزمین همیشه بهار.

خنک‌ترین در تابستان و گرم‌ترین در زمستان

چابهار هم‌عرض جغرافیایی و هم آب‌وهوا با بندر میامی در شبه‌جزیره‌ فلوریدایامریکا است. وزش بادهای موسمی، موسوم به «مونسون» در چابهار سببشده است تا این بندر در تابستان، خنک‌ترین و در زمستان، گرم‌ترینبندر جنوبی ایران و دمای آن تنها بین ۵/۱۰ تا ۳۴ درجه سانتی‌گراد

در نوسان باشد. این دما باعث ایجاد یکی از متنوع‌ترین پوشش‌های گیاهی

 گونه‌های جانوری در چابهار شده است.

تنها بندر اقیانوسی ایران

چابهار که یک‏سو رو به دریا و سوی دیگر رو به کوه و کویر دارد، تنها بندراقیانوسی ایران و یکی از مهم‌ترین کریدورهای ترانزیت شمال-جنوب وشرق-غرب جهان است.گفتنی است در هنگام جنگ تحمیلی، به اهمیت استراتژیک چابهاربه دلیل دور بودنش از فضای نظامی خلیج فارس و تنگه هرمز، افزودهشد. پس از جنگ نیز چابهار به عنوان منطقه آزاد صنعتی-تجاریدر سال ۱۳۷۲ خورشیدی اعلام موجودیت کرد تا گام‌های سریع‌تریبرای توسعه بردارد.

جاهای تاریخی و گردشگری چابهار

تلگرافخانه‌ انگلیسی‌ها

«تلگرافخانه‌ انگلیسی‌ها» یکی از کهن‌ترین ساختمان‌های سنگیچابهار است که مجریان خط تلگراف انگلیس، در سال ۱۸۶۹ میلادییعنی در دوران قاجاریه، به ظاهر برای رونق دریانوردی و تجارت ودر اصل برای اهداف استعماری،‌ آن را بنا کردند.این تلگرافخانه با ویژگی‌ معماری مناطق گرمسیری و در دوطبقه با رواق‌های هلالی ساخته شده است.

روستا و بندر تاریخی تیس؛ خاستگاه چابهار امروزی

روستای تاریخی «تیس» در نزدیکی چابهار، از روزگار هخامنشیان، بندریمهم در امر بازرگانی و دریایی به شمار می‌رفته است. پس از اسلام نیز تاریخ‌نگارانی چون مَقدِسی در سال ۳۷۵ قمری از این بندر به عنوانبندری آباد و پررونق یاد کرده‌اند. بندری که بر سر راه جاده ابریشم،مرکز تجارت شکر استان مکران و گندم سیستان بوده و به دستمغولان ویران شده است تا در آتیه، چابهار کنونی جایگزین شکوه آن شود.

خلیج چابهار

یکی از شگفتی‌های طبیعی چابهار، «خلیج چابهار» است که برآیندآمیزش میلیون‌ها ساله زمین و باد و آفتاب و دریاست. خلیجی کهتماشای برآمدن و فرورفتن خورشید از فراز آن، خاطره‌ای است که کمتر از یادها می‌رود.

تالاب لیپار؛ خفته در میان دو کوهی استوار

از چابهار در امتداد ساحل، ۱۵ کیلومتر که به شرق می‌رانیم، در کنار روستای«رمین» تالاب زیبای لیپار نمایان می‌شود. تالابی آرمیده در میان دو کوهیاستوار که از جمع‌شدن آب‌های سرگردان، هستی گرفته است. لیپار جایگاهپرندگان گوناگون همچون طاووسک، تیهو، باقرقره، لک‌لک، حواصیل سفیدو خاکستری و پوشش گیاهیمتنوعی از درختان گز، چش و… است کهآدمی را به لختی درنگ در کنارش فرامی‌خواند.راهنمای بلوچ ما آقای «محمدجواد صادقی» درباره‌ معنای واژه‌ لیپار می‌گوید:«لیپار واژه‌ای دوسیلابی است که از دو بخش «لیپ» و «آر» تشکیل شده است.لیپ به معنای خار و خاشاک رودخانه و آر به معنای آب رودخانه است.در این روستا آب رودخانه همراه با خار و خاشاک به آب دریا می‌پیونددکه در واقع به هم رسیدن یا محل تلاقی آب رودخانه و آب دریا را در زبان بلوچی لیپار می‌گویند.»

کوه‌های آریا(به اصطلاع جغرافیدانان بدلند که جنسشون از مارن

وگچ وهیچ گیاهی روی این کوها نمی روید واما هنری ها به لحاظ

زیبایشون منسوب به کوههای مریخی میدانند

پس از گذر از تالاب لیپار و ۳۰ کیلومتر راندن از شرق چابهار، به «کوه‌های آریا» می‌رسیم.محلی‌ها بر این باورند هنگامی که کشتی‌ها به نزدیکی این کوه‌ها می‌رسیدند،بادبان می‌افراشتند و از آنجا که یکی از معنی‌های واژه آریا در زبان بلوچی«افراشتن» است، این کوه‌ها به آریا معروف شده‌اند؛ البته اغلب به نادرستبه این کوه‌ها، کوه‌های مریخی یا مینیاتوری هم می‌گویند.کوه‌های فرسایش‌یافته و اعجاب‌انگیز آریا که در پاکستان نیز امتداد دارد،

بسان ریشه‌های یک درخت تنومند است که سر از زمین برآورده‌ و بهآسمان ساییده‌ تا با نگاهی وهم‌آلود، نظاره‌گر این سرزمین اسرارآمیز باشد.

درخت انجیر معابد؛ گوهری پربها در هوای تفتیده جنوب

درخت «انجیر معابد» یا «لوور» که محلی‌ها به آن «کرگ» نیز می‌گویند، از درختان تیره کائوچوئی است که در نواحی گرمسیری مانند چابهارمی‌روید. سایه پرمهر این درخت که ریشه‌های بی‌شماری در خاکمی‌نشاند، در هوای گرم و تفتیده جنوب، گوهری پربهاست و از اینرو برای محلی‌ها درختی مقدس به شمار می‌رود که میوه‌های

نارنجی‌رنگِ نرم و شیرینش هم خوردنی است.لوور که ارتفاع آن به ۱۵ تا ۲۰ متر می‌رسد، درخت همیشه سبزی استکه شکل و فضای پیچیده‌ای می‌آفریند، آنچنان که آدمی را به شگفتی وامی‌دارد.

گاندو: بزرگ‌ترین خزنده‌ ایرانی

رودخانه باهوکلات در ۹۰ کیلومتری شرق چابهار یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌هایتمساح پوزه‌کوتاه «گاندو» است. گاندو بزرگ‌ترین خزنده‌ ایرانی و بازمانده‌خزندگانی است که از ۲۶۵ میلیون سال پیش، روی زمین می‌زیسته‌اند.

 رنگ گاندو، زیتونی تا قهوه‌ای است و شکمی بدون فلس، سفید متمایلبه زرد دارد. این تمساح چنان خویش را با طبیعت بلوچستان تطبیقداده است که می‌تواند ماه‌ها نباریدن باران و خشک بودن بستر رودخانه‌‌ها

را تاب آورد. یکی از روش‌هایی که گاندو برای بقا انتخاب کرده است،حفر گودال‌هایی به ژرفای ۱۲ تا ۱۵ متر در کنار رودخانه‌هاست تا درپناه این گودال‌ها، خشکسالی را طی کند و چشم در راه باران باشد.

گاندو به وقت تخم‌گذاری گودالی به عمق ۳۰ سانتی‌متر می‌کند

و بین ۲۰ تا ۳۰ تخم در آن می‌گذارد. گاندوهای کوچک، به درازای تقریبی ۲۵ سانتی‌متر پس از ۶۵ روز چشم به جهان می‌گشایند.

گاندو در فک بالایی، ۱۹ و دو سوی فک پایینی، ۱۵ دندان دارد و طول نیمیاز بدنش را که به چهار متر می‌رسد، دم آن تشکیل می‌دهد. این حیوان

که از  سوی بومیان نیز حمایت می‏شود، شب‌ها به شکار پستانداران، لاک‏پشت‌ها، پرندگان آبزی و ماهیان می‌رود.

تپه‌ گِل‌فشان

«تپه‌ گل‌فشان» که از آن به جای آتش، گِل فوران می‌کند، یکی از دیدنی‌ها شگفتِشمال باختری چابهار در «دشت کهیر» است که مانند آن در چند جای دیگر جهان

نیز گزارش شده که البته گِل‌ِ گِل‌فشان چابهار، غلیظ‌‌تر و توسی‌رنگ‌تر از گل گل‌فشان‌های دیگر است.

گل‌فشان‌‌‌ که پیرامون آن‌ هیچ گیاهی دیده نمی‌شود، در فصل زمستان بیشترفعالیت می‌کند و صدای غرش آن که آب و گازِ پرفشار را از لایه‌های زیرین زمینبه بیرون پرتاب می‌کند، حتی از دور هم شنیده می‌شود.

مردم محلی به این گل‌فشان‌‌ها که خاصیت درمانی هم دارد، «گل‌پاشان» یا «ناپک» به معنای ناف دریا یا ناف زمین، می‌گویند.

از دیگر جاهای دیدنی چابهار می‌توان به غارها و معبد «بان مسیتی» دردامنه رشته‌کوه‌های شهبازبندِ روستای تیس، قدمگاه خضر و اسکله‌هایماهی‌گیری تیس، رمین و بریس اشاره کرد.

————————

این سفرنامه‌ در ماهنامه جهانی دنیای تجارت، شماره‌ی ۲۶، خردادماه ۱۳۸۹ خورشیدی منتشر شده است.

* در اواخر سده هفدهم میلادی نام جعلی «دریای عمان» از سویاستعمارگران بر «دریای مکران» نهاده شد. گفتنی است در برخی از

 نقشه‌های معتبر جهانی، دریای مکران «دریای پارس» نیز خوانده شده است.